5
(Clarens, 13 lub 14.III.1893) [a]
Dziodziu! Zwracam Ci list z Genewy i gazety. Od Mitka[1] miałam dziś kartę, że broszura Gr(abskiego)[3] leży od tygodnia w rosyjskich gazetach, gdzie ją rzeczywiście znalazłam. Widzisz, jak to źle nie czytac gazet! Wczoraj napisałam i Mitkowi, i Adolfowi[3] listy.
Oczekuje za 3 godziny Lüb(eckowej). – Wczoraj czułam się bardzo osłabiona, tak że pisać ani uczyć się nie mogłam wcale. Potrafiłam tylko zustande bringen[4] owe dwa listy (wprawdzie obszerne), następnie przeczytać wszystkie gazety, potem trzy godziny czytałam Międzynarodówkę[5] (skończywszy Zasulicz wzięłam Meyera[6]). To ostatnie mnie bardzo zajęło i uspokoiło, bo cały dzień czułam się jakoś smutno i słabo.
Przy tej okazji przekonałam się, że ta moja „słabość” po największej części jest nerwowa, z moralnych przyczyn pochodząca, bo przy Tobie nigdy tu jeszeze tak się słabo nie czułam fizycznie.
Pisz, kochany.
Jak zobaczysz z załączonego „Peupla”[7], Izba w Belgii odrzuciła powszechne głosowanie i zaczęła się ogólna grewa[8]. Czytaj teraz uważnie – będę ci co dzień posyłać.
Kłaniaj się serdecznie Owsiejowi.
Twoja R.
[a] Data ustalona na podstawie treści
[1] Mieczysław Hartman (1869-1893), student politechniki w Zurychu, ściśle związany z pierwszą zagraniczną grupą socjaldemokratów polskich, jeden z najbliższych przyjaciół Róży Luksemburg; popełnił samobójstwo w Zurychu 13 czerwca 1893 r.
[2] Mowa o broszurze Stanisława Grabskiego, wydanej pod pseudonimem Z b o r o w i c z: Przyczynek do programu socjalnych demokratów polskich. Berlin 1892, ss. 32. Grabski, który był poprzednio działaczem Związku Robotników Polskich, w broszurze tej poddał rewizji internacjonalistyczne założenia ZRP i stanął na gruncie programowym twórców przyszłej PPS.
[3] Adolf Warszawski-Warski (1868-1937) jeden z czołowych działaczy polskiego ruchu robotniczego, współzałożyciel i jeden z kierowników Związku Robotników Polskich, Socjaldemokracji Królestwa Polskiego oraz Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. W omawianym okresie, od końca 1892 r., wraz z żoną Jadwigą z Chrzanowskich przebywał na przymusowej emigracji w Paryżu.
[4] – doprowadzić do skutku
[5] Вера Засулич: Очерки истории Международного общества рабочих. B.m.w. 1889, s. 76.
[6] Prawdopodobnie mowa o pracy
R. M e y e r a: Der Emanzipations-kampf des vierten Standes. Berlin 1882.
[7] „Le Peuple” – centralny organ Belgijskiej Partii Robotniczej (Parti Ouvrier Belge) ukazujący się w Brukseli od 1884 r.
[8] (z franc.) – strajk. 11.IV.1893 belgijska Konstytuanta odrzuciła wniosek domagający się wprowadzenia w Belgii Powszechnego prawa wyborczego. Tego samego dnia wieczorem Belgijska Partia Robotnicza proklamowała protestacyjny strajk powszechny, który w ciągu kilku dni (17 kwietnia ruch osiągnął swe apogeum) ogarnął ok. 200 000 robotników. Strajkowi towarzyszyły demonstracje, mityngi robotnicze
i starcia z policją.